Muzeum Śląska Opolskiego

Czym jest Muzeum Śląska Opolskiego?

Muzeum Śląska Opolskiego jest instytucją z ponad 120 letnią tradycją. Zostało założone w 1900 roku jako Muzeum Miejskie w Opolu (Städtisches Museum Oppeln). W 1950 roku zmieniono jego nazwę na Muzeum Śląska Opolskiego, pod którą funkcjonuje obecnie.

Od początku istnienia Muzeum było placówką wielodziałową. Aktualnie tworzy ją siedem działów merytorycznych: Archeologiczny, Edukacji Muzealnej, Etnograficzny, Historyczny, Przyrody, Sztuki i Pracownia Konserwacji Zabytków.

Ekspozycja

W Opolu Muzeum posiada kilka obiektów wystawienniczych. Składają się na nie: barokowy gmach pojezuicki oraz nowy pawilon wystawowy tworzą Gmach Główny przy Małym Rynku 7. Tuż obok przy ul. św. Wojciecha 9 znajduje się Kamienica Czynszowa, a przy ul. Ozimskiej 10 w budynku dziewiętnastowiecznej karczmy mieści się Galeria Muzeum Śląska Opolskiego. W Górze św. Anny znajduje się oddział instytucji – Muzeum Czynu Powstańczego.

Działy Muzeum:

Dział Archeologiczny

Obecnie w zbiorach Działu znajduje się kilkadziesiąt tysięcy zespołów zabytków ze wszystkich okresów chronologicznych.

Dział Edukacji Muzealnej

W obecnym czasie zajęcia w formie teoretycznych lekcji muzealnych prowadzonych na wystawach, czy w sali audiowizualnej budzą zainteresowanie, aczkolwiek daje się zauważyć  zmianę idącą w kierunku większego popytu na zajęcia teoretyczno-praktyczne czyli warsztaty.

Dział Etnograficzny

W Dziale Etnograficznym zgromadzono ponad 5500 przedmiotów. Najwięcej – z zakresu podstawowych zajęć ludności: rolnictwa, hodowli oraz różnych rzemiosł. Duży zbiór tworzą meble ludowe i inne przedmioty stanowiące wyposażenie wnętrza mieszkalnego, w tym kilkadziesiąt malowanych skrzyń wiannych (posagowych). Ponad 1/3 kolekcji stanowią elementy ubioru i stroju mieszkańców wsi, w tym prawie 200 różnego rodzaju czepców. W zbiorze znajdują się też egzemplarze charakterystycznych dla Opolszczyzny wełnianych spódnic „mazelonek” oraz oleskich „buroków”. Unikatowym przedmiotem jest XIX-wieczny strój nyski, wykonany z tkaniny jedwabnej, oraz watowane kaftany „spencery”.

Z zakresu tzw. sztuki ludowej zgromadzono obrazy malowane na różnego typu podłożu, oleodruki oraz XIX-wieczne i starsze rzeźby o charakterze sakralnym. Szczególnie cenny jest zbiór obrazków na szkle o proweniencji śląskiej. Plastyka współczesna obejmuje prace twórców nieprofesjonalnych, m.in. Jana Kaweckiego, Stanisława Majewskiego (w tym monumentalny ołtarz szafowy), Tomasza Terenia czy Eugeniusza Marca, a także prawie 400 sztuk opolskiej porcelany malowanej. Licznie reprezentowana jest plastyka obrzędowa (w tym duży zbiór zdobionych jaj wielkanocnych).

Do kolekcji Działu należy bogaty materiał archiwalny: nagrania fonograficzne i dokumentacja zdjęciowa, w tym zbiór starej fotografii.

Dział Historyczny

Zbiory Działu Historycznego są bardzo różnorodne. Do eksponatów zgromadzonych jeszcze przed wojną należą m.in. militaria pruskie. Zbiór starej broni i uzbrojenia uzupełniany był po wojnie i liczy obecnie ponad 300 eksponatów (najstarszy to rzadko spotykany późnośredniowieczny miecz bojowy z początku XVI wieku).

Interesujący zbiór stanowią druki i starodruki, m.in. liczne polonika z oficyn śląskich z okresu od XVIII do XX wieku. Pokaźna jest także kolekcja kartograficzna z licznymi mapami Śląska.

W 2014 roku Muzeum przejęło największą w Polsce prywatną kolekcję trojaków staropolskich, należącą wcześniej do Tadeusza Igera, liczącą 3600 monet. Stanowi ona najważniejszą część kolekcji numizmatycznej Działu, w skład której wchodzi jeszcze około 5000 innych monet, banknotów, medali, plakiet i odznaczeń.

Dział Historyczny gromadzi również pamiątki związane z powojenną historią Opola. Na szczególną uwagę zasługują zbiory fotograficzne, obiekty związane z osiadłymi po 1945 roku mieszkańcami Opolszczyzny, historią ruchu „solidarnościowego” i wiele innych.

Wybrane eksponaty są prezentowane na wystawach stałych: „Opole – gród, miasto, stolica regionu”, „W kręgu farmacji” oraz w kamienicy czynszowej.

Dział Przyrody

Kolekcję botaniczną, uznawaną za jedną z cenniejszych w kraju, tworzy doskonale metrykowany herbarz, zawierający zbiór roślin naczyniowych z lat: 1855-1940 z terenów spoza dzisiejszej Polski, 1829-1943 z terenów dzisiejszej Polski, 1951-1976 z obszaru Polski, a także zbiór mszaków z lat 1925-1939 i 1946-1948. Ten unikatowy zielnik służy jako cenny materiał do badań taksonomicznych i morfologicznych, z którego chętnie korzystają różne placówki naukowe w kraju. Spośród najbardziej zasłużonych autorów alegatów zielnikowych dokumentujących szatę roślinną Śląska, w tym Opolszczyzny, z czasów przedwojennych należy przede wszystkim wymienić Carla Dziatzko oraz Karla Bialuchę, a z okresu powojennego znamienitego opolskiego botanika i wieloletniego kierownika Działu – Stanisława Michalaka.

Najbardziej zróżnicowaną grupę muzealiów przyrodniczych stanowią zbiory zoologiczne. Wśród nich najbogatszym w okazy jest zbiór entomologiczny, który tworzą m.in.: poniemiecka kolekcja krajowych i egzotycznych owadów (głównie chrząszczy i błonkówek) wybitnego śląskiego entomologa Edwarda Josepha Scholza, kolekcja motyli nocnych zebranych przez Mariana Bielewicza w rezerwacie Ligota Dolna koło Gogolina w latach 1960-1963, część cennego zbioru ważek Leona Sawkiewicza odłowionych na Śląsku w latach 50. i 60. XX wieku, a także liczący już kilka tysięcy okazów zbiór ważek i chrząszczy wodnych Opolszczyzny, pozyskanych współcześnie przez obecnych pracowników Działu. Odrębną grupę muzealiów zoologicznych stanowi kolekcja preparatów dermoplastycznych ptaków i ssaków (łącznie pół tysiąca egzemplarzy), znacząco powiększona w ciągu ostatnich kilku lat (wzrost o 180% od 2007 roku). Większość dawnych eksponatów pochodzi ze starych, dobrze zakonserwowanych zbiorów poniemieckich. Ponadto w zasobach naturaliów zoologicznych Dział posiada inne warte uwagi kolekcje: konchiologiczną, oologiczną i osteologiczną.

W trakcie trwającej już ponad 100 lat działalności kolekcjonerskiej udało się także zgromadzić cenny materiał paleontologiczny w postaci różnych form skamieniałości kopalnej fauny i flory oraz materiał geologiczny w postaci skał i minerałów. Na obie kolekcje składają się głównie zbiory poniemieckie.

Dział Sztuki

Z najstarszych zabytków wymienić warto przykłady śląskiej rzeźby gotyckiej ze słynną Madonną z Sadowa. W Dziale Sztuki znajduje się także zbiór rzemiosła artystycznego, m.in. ceramika z manufaktur i fabryk śląskich, w której to kolekcji odrębne miejsce zajmuje kolekcja porcelany tułowickiej – dar Antoniego Bilońskiego. Jest ona eksponowana na wystawie stałej.

W ostatnim czasie w ciągu wystawy ceramiki uruchomiliśmy nową salę ekspozycyjną zatytułowana Projektanci – na Śląsku Opolskim/ze Śląska Opolskiego dokumentującą powojenne wzornictwo przemysłowe w zakresie szkła i ceramiki.

Posiadamy również sporą ilość nowożytnych mebli, pochodzących najprawdopodobniej z rezydencji śląskich, a przekazanych do muzeum ze składnicy muzealnej w Pieskowej Skale.

W kolekcji malarstwa polskiego liczącej około 800 pozycji znajdujemy dzieła o tematyce historyczno-batalistycznej, rodzajowej, liczne pejzaże i portrety najwybitniejszych twórców z tego okresu, m.in. Józefa Chełmońskiego, Maksymiliana Gierymskiego, Juliusza Kossaka, Józefa Pankiewicza, Jana Stanisławskiego, Juliana Fałata, Jacka Malczewskiego Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz Konrada Krzyżanowskiego, a z nowszych – Jacka Sempolińskiego, Jacka Sienickiego czy Rajmunda Ziemskiego. Wybór z tej kolekcji – około 150 obrazów – prezentowany jest w stałej Galerii Malarstwa Polskiego XIX i XX w.

Odrębny zbiór stanowi kolekcja prac Jana Cybisa, licząca 90 obrazów olejnych oraz ponad 800 akwareli i rysunków kolekcja. To największa w Polsce muzealna kolekcja prac tego urodzonego na Opolszczyźnie, wybitnego polskiego kolorysty. W ramach Działu Sztuki funkcjonuje przy ul. Ozimskiej 10 Galeria Muzeum Śląska Opolskiego ze stałą wystawą „Jan Cybis – malarstwo” oraz wystawami czasowym, przygotowywanymi w trzech cyklach: „W kręgu Cybisa”, „Laureaci nagrody im. Cybisa” i „Sztuka polska XX wieku”.

Dział Sztuki dokumentuje także twórczość plastyczną środowiska opolskiego po 1945 roku, zbiory te datują się od lat. 50. XX w. i liczą kilkaset pozycji.

Pracownia Konserwacji Zabytków

Muzeum Czyni Postańczego w Górze św. Anny