Muzeum Wsi Opolskiej

Ekspozycja
Ekspozycję Muzeum Śląska Opolskiego na wolnym powietrzu tworzą zabytkowe budynki, ich wnętrza oraz otoczenie przyrodnicze – odtwarza się dawne sposoby uprawy, ogródki przydomowe i sady, dzięki czemu można zobaczyć stare odmiany drzew, krzewów owocowych, kwiatów i warzyw.

Wnętrza prezentują wyposażenie użytkowane w poszczególnych okresach historycznych – od połowy XIX wieku do połowy XX wieku. Większość prezentuje kulturę chłopów śląskich, jedna ekspozycja przedstawia dom ekspatriantów z Kresów Wschodnich, odtworzony wraz z wystawą dokumentującą trudy drogi do nowych siedzib.

Ekspozycje w skansenie przedstawiają obejścia zamożnych gospodarzy – gburów, mniej zasobnych zagrodników, chałupników i bezrolnych komorników. W ten sposób przedstawiono warunki życia różnych grup społeczno-ekonomicznych zamieszkujących śląską wieś. Ekspozycje te łączy, regulowany tradycją, sposób ustawiania mebli i sprzętów. W XIX-wiecznej chłopskiej izbie po obu stronach drzwi wejściowych stały piec i kredens (polica), w kącie na wprost policy znajdował się stół z zydlami, zaś naprzeciw pieca – łóżko. Wyposażenie uzupełniała duma gospodyni, czyli malowana skrzynia posagowa. Izbę gościnną urządzono podobne, z tą różnicą, że piec używany był do ogrzewania i oświetlania, zaś kuchenny także do gotowania. Pomieszczenia oświetlano szczapkami drewna ułożonymi na specjalnej podpórce tzw. koziołku ustawionym pod okapem.. W późniejszym czasie stosowano lampy naftowe, a od zakończenia II wojny światowej – oświetlenie elektryczne.

Zauważyć można funkcjonalność użytkowanych mebli i sprzętów, dbano też o estetykę wnętrza. Stoły i zydle mają ozdobnie wycięte nogi i oparcia, łóżka dekoracyjne zagłówki, ale główną ozdobą izby była skrzynia wianna – na Opolszczyźnie w kolorze niebieskim, ozdobiona malowanymi dekoracjami kwiatowymi i datą ślubu.
Nad łóżkami i stołem zawieszano obrazy religijne. Stół z wiszącymi nad nim oleodrukami i krucyfiksem tworzył tzw. święty kąt, czyli miejsce, w którym rodzina odmawiała modlitwy. Stół pełnił wtedy rolę ołtarza, dlatego nigdy na nim nie siadano i nie kładziono niepotrzebnych przedmiotów, np. czapki zdjętej z głowy.

W ciemnych komorach za izbami przechowywano rzadziej używane sprzęty i narzędzia kuchenne i gospodarcze. Gdy rodzina była liczna, urządzano w nich dodatkowe miejsca do spania.

Budynki gospodarskie w skansenie zostały wyposażone w narzędzia i sprzęty, które przybliżają sposób uprawy ziemi, czy hodowli zwierząt gospodarskich. W stodołach znajdują się maszyny i narzędzia rolnicze używane przez chłopów śląskich, a w chlewach i kurnikach – koryta, żłoby i drabiny dla drobiu. Przed budynkami gospodarskimi postawiono koryta kamienne, ciekawe, bo większość z nich pochodzi z XVIII wieku – zastosowanie tak trwałego materiału pozwalało na wieloletnie używanie koryt.

Część budynków przedstawia wnętrza z lat międzywojennych i powojennych. Dzięki temu można dostrzec zmiany, jakie zachodziły w wyposażeniu i umeblowaniu domów. Po I wojnie światowej kontakty z miastem nasiliły się i wzory miejskie na dobre przyjęły się na wsi. Prowadzono więc remonty, przebudowy i budowy domów – zamiast izby białej urządzano pokoje (jadalka, gościnny, sypialnia), a czarną izbę zastąpiła nowoczesna kuchnia. Meble wykonywane przez wiejskich stolarzy wymieniano na miejskie, oprócz religijnych oleodruków wieszano obrazy świeckie, np. landszafty. Stół wysunięty z kąta na środek pomieszczenia przestał pełnić rolę ołtarza domowego.

Wieś to nie tylko chłopskie budynki, mieszkalne i gospodarcze, to także młyny i wiatraki, szkoła i karczma, a w centralnym punkcie osady – kościół. Jego wielkość i położenie świadczyły o roli religii w życiu mieszkańców wsi. Drewniany kościół muzealny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej pochodzi z Gręboszowa k/Namysłowa (północna część regionu). Postawiony przez protestantów w 1613 roku po kilkudziesięciu latach przejęty przez katolików, po zajęciu Śląska przez protestanckie Prusy (1741 rok) powrócił w ręce ewangelików. W skansenie odtworzono wnętrze kościoła katolickiego, jako, że było to dominujące wyznanie na wsi śląskiej. We wnętrzu znajduje się niewielka ambona – jedyny oryginalny element wyposażenia. Ołtarz w stylu manieryzmu niderlandzkiego ufundowany w 1632 roku, pochodzący z kościoła parafialnego w Groszowicach pod Opolem. Na płaskorzeźbionych kwaterach ołtarza przedstawiono sceny z życia i męczeńską śmierć św. Katarzyny, patronki kościoła. Poza tym w znajdują się tu ławki i stalle, loża kolatorska, w której zasiadał opiekun i dobroczyńca kościoła, a także rzeźby i obrazy olejne z wizerunkami świętych. Stacje drogi krzyżowej z 1846 roku pochodzą z drewnianego kościoła cmentarnego w Borkach Wielkich k/Olesna. Cennym historycznie elementem wyposażenia są ewangelickie chłopskie epitafia z XVIII i XIX wieku, poświęcone przedwcześnie zmarłym dzieciom, pochodzące z Ligoty Górnej koło Kluczborka.

Młyn wodny wraz pozostałymi budynkami (dom młynarza, olejarnia, stodoła, spichlerz) tworzy zagrodę przemysłową. Także wiatraki-koźlaki i wiejska kuźnia reprezentują budownictwo związane z rzemiosłem i przemysłem wiejskim.

Wiejska szkoła urządzona została w dużym budynku ze Sternalic (północno-wschodnia część regionu i skansenu). W jednej części budynku znajduje się izba szkolna z ławkami, katedrą nauczyciela i pomocami szkolnymi, w komorze obok klasy przedstawiono historię szkolnictwa na Śląsku, a także książki, zeszyty i tabliczki do pisania. W drugiej części budynku znajduje się mieszkanie nauczyciela – duży pokój i kuchnia wyposażone w meble i sprzęty z pocz. XX wieku.

W chałupie z Karmonek Nowych (północno-wschodnia część regionu i skansenu) urządzono karczmę i sklep wiejski. Izba karczemna wyposażona jest w sprzęty używane w śląskich gospodach od pocz. XX wieku – masywny szynkwas z mosiężnym nalewakiem (pipą) do piwa, kredens z naczyniami, kuflami, kielichami i butelkami alkoholi, a także stoły i krzesła oraz stół bilardowy, bardzo popularny w śląskich karczmach i restauracjach. Naprzeciw izby karczemnej urządzono sklep wiejski z okresu międzywojennego, w którym oprócz produktów spożywczych kupić można było środki czystości, materiały piśmienne (stalówki, obsadki, atrament), naftę, pokrywki miednice, a także zioła i lekarstwa dla ludzi i zwierząt. Sklep wiejski musiał przecież oferować wiele różnorodnych produktów, które w mieście kupowano w branżowych domach handlowych. Artykuły niektórych firm, np. Persil, Knorr, dr Oetker, są sprzedawane do dziś.